Modern bedrijf in klassiek wijngebied
Er zijn bewijzen dat al 1000 jaar geleden wijnbouw plaatsvond in het Zuid-Limburgse Mergelland. Tijdens de Franse bezetting, rond 1800, werd wijnbouw in Nederland echter verboden en het duurde tot de zeventiger jaren van de vorige eeuw voordat er nieuwe wijngaarden werden aangeplant.
Hoeve Nekum plantte in 1988 de eerste druivenstokken en is daarmee één van de pioniers van de moderne Nederlandse wijnbouw.
Ontstaan van de wijngaard
De monumentale Hoeve Nekum is omstreeks 1600 gebouwd en is sinds 1934 eigendom van de familie Bollen. De Hoeve is gelegen in het Zuid-Limburgse heuvelland, net buiten de stadskern van Maastricht en niet ver van de Belgische grens. Lange tijd vond er zowel veeteelt als akkerbouw plaats. De huidige eigenaar, Math Bollen, volgde op de Hogere Landbouwschool de richting rundveehouderij, maar zocht naar vernieuwing van zijn bedrijf. Hij oriënteerde zich in Duitsland en Luxemburg en zag de mogelijkheden van wijnbouw in Nederland. Hij plantte vier klassieke druivenrassen, Rivaner, Riesling, Auxerrois en Pinot-Noir. Later voegde hij daar het nieuwe ras Solaris aan toe. Cursussen volgde hij niet, maar met name Duitse vakliteratuur en het internet verschaften hem de nodige informatie.
Inmiddels is de wijngaard ongeveer 5,5 ha. groot en zijn de dieren van de boerderij verdwenen. Behalve wijnbouw vindt er binnen het bedrijf nog steeds akkerbouw plaats. De wijngaard produceert 4 witte wijnen, een rosé, een rode wijn en een mousserende wijn.
Werken op een steile helling
Een deel van de wijngaard ligt naast de boerderij, maar het grootste deel van de wijngaard bevindt zich op de steile zuid- en zuid-oosthellingen van de Louwberg. Dit stelt eisen aan de wijze van druiven verbouwen. Daarbij komt dat wijnbouwer Bollen ervoor gekozen heeft de wijngaard in principe alleen te bewerken. Dit leidt tot een hoge graad van mechanisatie. Bollen gebruikt machines voor opbinden, spuiten, maaien, toppen en bladzuigen. Zelfs de pluk gaat machinaal.
De druiven zijn aangeplant in rijen van hoog naar laag op de helling. Met de tractor is het net haalbaar omhoog of omlaag langs de rijen te rijden, de hellingshoek bedraagt tot ongeveer 45 graden. Hiervoor is zelfs een tractor met rupsbanden beschikbaar. Het meest spectaculair is echter de oogstmachine. In een hooggelegen cabine rijdt de bestuurder over de druivenstokken heen de helling af, een werk waarbij hoogtevrees beter maar vermeden kan worden. Door middel van trillingen worden de druiven van de plant losgeschud en daarna in bakken verzameld.
Toepassen van nieuwe snoeimethoden
Hoeve Nekum past zowel de enkele als de dubbele guyotsnoei toe, maar ook nieuwe technieken, zoals de minimalschnitt. Bij de minimalschnitt vindt geen wintersnoei plaats, zodat de plant zo weinig mogelijk wordt beschadigd. Ook het oudere hout blijft voor de plant behouden. Het gevolg is wel dat een weelderige groei optreedt en de plant over een groot oppervlak druiven vormt. De methode leent zich daarom met name voor gemechaniseerde trosdunning en gemechaniseerde oogst. Toch wordt de methode ook in de biologische wijnbouw toegepast. De weelderige groei biedt vogels vaak een aangename plek om een nest te bouwen.
Beperkte trosdunning is één van de uitgangspunten van de wijnbouw op Hoeve Nekum. Dit levert kleinere druiven op met een sterkere schil die minder vatbaar zijn voor schimmels. Beperking van de opbrengst is geen uitgangspunt, maar wel de natuurlijke groei van de druif. Zo wordt een goede opbrengst bereikt van een goede kwaliteit, tot wel 7000 l/ha. Mechanische trosdunning is overigens precisiewerk. Met de oogstmachine wordt over de planten gereden en overbodige trossen worden door middel van trillingen verwijderd. Het vraagt weinig fantasie om te bedenken wat een verkeerde instelling van de machine kan betekenen.
Complete wijnmakerij op de Hoeve
Het volledige proces van het wijnmaken, inclusief het bottelen, vindt op de Hoeve plaats. Hoewel volgens Bollen de kwaliteit van de druif voor 85% bepalend is voor de kwaliteit van de wijn, heeft hij wel zijn eigen methode van wijnmaken ontwikkeld. Zo is hij er geen voorstander van dat witte druiven lang op de schil gisten. De Hoeve produceert met name frisse en fruitige wijnen die aangenaam droog van smaak zijn. De smaak van deze wijnen wordt over het algemeen goed gewaardeerd. Met enige trots meldt de website van de Hoeve dat op de bruiloft van Willem-Alexander en Maxima onder meer de Riesling van Hoeve Nekum werd geschonken. Ook de prijs voor de beste wijngaard van Limburg werd ooit behaald, maar wat dat betreft is de concurrentie nu sterk. De naastgelegen Apostelhoeve behaalde ook de nodige prijzen.
Beschermde Oorsprong Benaming Mergelland
De kwaliteit van de wijnen van het Mergelland, waartoe Hoeve Nekum behoort, komt onder meer tot uiting in de toekenning van een Beschermde Oorsprong Benaming (BOB) aan dit gebied. De BOB wordt toegekend aan streekproducten van bijzondere kwaliteit, waarbij de kwaliteit een duidelijke relatie heeft met de oorsprong van het product.
In hun aanvraag geven de Limburgse wijnbouwers aan waarom de wijnen uit het Mergelland uniek zijn: de teellaag wordt gevormd door löss, de onderlaag door kalksteenformaties uit het Krijt (mergel). Ook de ligging en het klimaat zijn kenmerkend voor het wijngebied. Het gebied is in de aanvraag nauwkeurig omschreven. Het bestaat uit 9 Limburgse gemeenten, waarbij de percelen met een teellaag van rivierklei zijn uitgezonderd.
Toegestane rassen zijn met name een aantal klassieke Franse en Duitse rassen. Dit betekent dat bijvoorbeeld de Solaris van Hoeve Nekum niet onder de BOB kan vallen. Verder zijn er bepalingen opgenomen over het alcoholpercentage en de maximale opbrengst per ha, van 60 hl/ha voor Pinot Noir tot 85 hl/ha voor Rivaner en Dornfelder.
Toch is bij de aanvraag van de BOB getracht niet alles tot in detail te regelen. Over snoeimethoden bijvoorbeeld is in de aanvraag niets opgenomen. De voorbereiding van de BOB heeft jaren geduurd en is recentelijk in voorjaar 2018 goedgekeurd, al heeft het in Europa wel de nodige verbazing gewekt dat er in het kleine Zuid-Limburg twee verschillende aanvragen zijn. De wijngaarden in Vijlen hebben namelijk een eigen aanvraag ingediend.
Gevolgen voor Hoeve Nekum
De toekenning van de BOB kan een nieuwe impuls geven aan de wijnbouw in het Mergelland. Toch zal er voor wijnbouwer Bollen niet veel veranderen. Hij gaat er vanuit dat zijn wijn van klassieke rassen voor het keurmerk in aanmerking komt. Natuurlijk, er moeten aan de keuringsinstantie gegevens worden verstrekt over teelt en opbrengst. Bovendien worden de wijnen door professionele proevers op kwaliteit beoordeeld. Maar hij verwacht niet dat zijn wijze van produceren voor het behalen van het keurmerk moet worden herzien.
Misschien leidt de toekenning van de BOB tot een toenemende vraag en is op termijn een verdere groei van de wijngaard aan de orde. Door de volledig gemechaniseerde productie is dat niet geheel onmogelijk. Op korte termijn is er op het bedrijf voor 1 persoon meer dan genoeg werk.
Dit prachtige portret van wijnboer Math Bollen van Hoeve Nekum in Maastricht is te vinden in de onlangs verschenen editie van Wijn en Wijngaard, het vakblad voor de wijnbouw in Nederland en Vlaanderen. Neem nu een abonnement.
Of loop even binnen bij de boekhandel Dominicanen in Maastricht. Daar is Wijn en Wijngaard ook te koop.
